Κυριακή της Ορθοδοξίας

Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ «ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ» ή «Μεγάλη Εκκλησία»

Γράφει ο Π. Αγγελόπουλος, Εισαγγελέας Εφετών Αθηνών.
Η Κυριακή της Ορθοδοξίας (Α΄ Κυριακή των Νηστειών) είναι εορτή ιδιαίτερης λαμπρότητος. Κατ’ αυτήν γίνεται ανάμνηση της οριστικής αναστήλωσης των ιερών και σεπτών εικόνων, στη Βασιλεύουσα, από την Αυτοκράτειρα Θεοδώρα, (το 842 μ.Χ.)

Είναι εορτή θριάμβου, γιατί την ημέρα αυτή, έπαυσε ο μακροχρόνιος αιματηρός διχασμός του Ορθοδόξου πληρώματος, που είχε δημιουργηθεί, μεταξύ «εικονοκλαστών» ή «εικονομάχων» και «εικονολατρών» ή «εικονοδούλων».

Η περίοδος αυτή υπήρξε μεγάλης χρονικής διάρκειας, από το 726 μ.Χ. (Λέων ο Γ΄), έως το 842 μ.Χ. (Θεοδώρα η Αυγούστα). Κατά τη διάρκεια των 116 ετών της εικονομαχικής περιόδου, εξαπελύθη απηνής διωγμός, κατά των εικόνων και των μοναχών, συνεκλήθη η σύνοδος της Ιερείας (754 μ. Χ.), κατά την οποία καταδικάστηκαν οι θρησκευτικές απεικονίσεις. Μοναχοί και μοναχές υποχρεώθηκαν σε γάμο και πολλές μονές κρατικοποιήθηκαν, επί Αυτοκράτωρος Κωνσταντίνου Ε΄. Μεσολάβησε ένα μικρό διάστημα επί αυτοκράτειρας Ειρήνης της Αθηναίας, με την σύγκληση της Ζ΄ εν Νικαία Οικουμενικής Συνόδου (787 μ.Χ.), αλλ’ ακολούθησε και πάλι ταραχώδης και δύσκολη, για την Ορθοδοξία περίοδος. Η αναστήλωση των εικόνων έγινε στην Κωνσταντινούπολη, και εορτάσθηκε, το έτος 842 μ.Χ., με λαμπρό πανηγυρισμό, λιτανεία και με μεγάλη πομπή. Αναθεματίστηκαν, κατ’ αυτήν, οι εικονομάχοι συλλήβδην, οι αιρετικοί και όλοι οι αναθεματισθέντες, από τις Οικουμενικές Συνόδους. Στο τέλος της λιτανευτικής ακολουθίας εμνημονεύθησαν όλοι οι "αθλητές" της ευσεβείας και της ορθόδοξου πίστεως.

Νομίσματα με την Αγία Θεοδώρα

Σε ανάμνηση εκείνου του θριάμβου της Ορθοδοξίας, επανελαμβάνετο κάθε χρόνο στην Κωνσταντινούπολη και, σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η ίδια τελετή: Κατ’ αυτήν, όλος ο κλήρος (ενδημούντες και παρεπιδημούντες), μαζί με τους μοναχούς, που πρωτοστάτησαν στους αγώνες διώχθηκαν και σφαγιάσθηκαν υπέρ των εικόνων, τελούσαν "παννύχιον υμνολογίαν", στον Ιερό Ναό της Υπεραγίας Θεοτόκου, των Βλαχερνών. Στο τέλος της ακολουθίας εγίνετο λαμπρή λιτανεία, στη Μεγάλη Εκκλησία, όπου παρίστατο ο Αυτοκράτορας, απαγγέλων το Σύμβολο της Πίστεως. Αργότερα το Σύμβολο της Πίστεως απηγγέλλετο στον Καθεδρικό Ναό των Αθηνών, από τον Βασιλέα και σήμερα, απαγγέλλεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ενώ στον Ι. Πατριαρχικό Ναό, στο Φανάρι, από τον επίσημο εκπρόσωπο της Ελληνικής Πολιτείας.

Η ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Στη συνέχεια, παρατίθεται η πολύ ωραία σε θεολογικά νοήματα ευχή, που απαγγέλλεται από τον Πρώτο τη τάξει Αρχιερέα ή Κληρικό, μετά το πέρας της λιτανείας, που γίνεται κάθε Κυριακή της Ορθοδοξίας, στη διάρκεια της οποίας οι Χριστιανοί κρατούν υψωμένες τις Ι. Εικόνες

«Οἱ Προφῆται ὡς εἶδον, οἱ Ἀπόστολοι ὡς ἐδίδαξαν, ἡ Ἐκκλησία ὡς παρέλαβεν, οἱ Διδάσκαλοι ὡς ἐδογμάτισαν, ἡ Οἰκουμένη ὡς συμπεφώνηκεν, ἡ χάρις ὡς ἔλαμψεν, ἡ ἀλήθεια ὡς ἀποδέδεικται, τὸ ψεῦδος ὡς ἀπελήλαται, ἡ σοφία ὡς ἐπαρρησιάσατο, ὁ Χριστὸς ὡς ἑβράβευσεν,

Οὕτω φρονοῦμεν, οὕτω λαλοῦμεν, οὕτω κηρύσσομεν Χριστόν τὸν ἀληθινὸν Θεὸν ἡμῶν, καὶ τοὺς Αὐτοῦ Ἁγίους ἐν λόγοις τιμῶντες, ἐν συγγραφαῖς, ἐν νοήμασιν, ἐν θυσίαις, ἐν Ναοῖς, ἐν Εἰκονίσμασι, τὸν μὲν ὡς Θεὸν καὶ Δεσπότην προσκυνοῦντες καὶ σέβοντες, τοὺς δὲ διά τὸν κοινὸν Δεσπότην ὡς Αὐτοῦ γνησίους θεράποντας τιμῶντες καὶ τὴν κατὰ σχέσιν προσκύνησιν ἀπονέμονες. Αὕτη ἡ πίστις τῶν Ἀποστόλων, αὕτη ἡ πίστις τῶν Πατέρων, αὕτη ἡ πίστις τῶν Ὀρθοδόξων, αὕτη ἡ πίστις τὴν Οἰκουμένην ἐστήριξεν. Ἐπὶ τούτοις, τοὺς τῆς εὐσεβείας Κήρυκας, ἀδελφικῶς τε καὶ πατροποθήτως, εἰς δόξαν καὶ τιμὴν τῆς εὐσεβείας, ὑπὲρ ἧς ἀγωνίσαντο, ἀνευφημοῦμεν καὶ λέγομεν: Τῶν τῆς Ὀρθοδοξίας προμάχων εὐσεβῶν Βασιλέων, ἁγιωτάτων Πατριαρχῶν, Ἀρχιερέων, Διδασκάλων, Μαρτύρων, Ὁμολογητῶν, Αἰωνία ἡ μνήμη.

Τούτων τοῖς ὑπὲρ εὐσεβείας μέχρι θανάτου ἄθλοις τε καὶ ἀγωνίσμασι καί διδασκαλίαις παιδαγωγεῖσθαί τε καὶ κρατύνεσθαι Θεὸν ἐκλιπαροῦντες, καὶ μιμητάς τῆς ἐνθέου αὐτῶν πολιτείας, μέχρι τέλους ἀναδεικνύσθαι ἐκδυσωποῦντες, ἀξιωθείημεν τῶν ἐξαιτουμένων, οἰκτιρμοῖς καὶ χάριτι τοῦ Μεγάλου καὶ Πρώτου Ἀρχιερέως Χριστοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ ἡμῶν, πρεσβείαις τῆς ὑπερενδόξου Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας, τῶν θεοειδῶν Ἀγγέλων καὶ πάντων τῶν Ἁγίων.»

Σημείωση: Το λείψανο της Θεοδώρας βρίσκεται σήμερα στην Κέρκυρα, στο ναό της Θεοτόκου Σπηλαιωτίσσης. Η μνήμη της τιμάται στις 11 Φεβρουαρίου.

Πηγές: Μέγας Συναξαριστής της Εκκλησίας.
     Εκκλησιασιτική Ιστορία Βλ. Φειδά
     I. Παπαρρηγόπουλος, Βιβλίον Ι΄, κεφ. Γ΄, υποκεφ. Τελευταίο
     S. Runciman, σ. 234