Του Σεβ. Μητροπολίτη Καστορίας κ. Σεραφείμ
Ο λόγος μας και πάλι είναι, σύμφωνα με την προτροπή του θεοφόρου Αποστόλου των Εθνών Παύλου, για το πιο ευγενές προνόμιο και την πιο τιμητική διάκριση που δόθηκε στον άνθρωπο, την προσευχή.
Αποτελεί πηγή αστείρευτης δυνάμεως, θάρρους, παρηγορίας, ειρήνης και χαράς. Μπορεί να μιλήσει κανείς για την προσευχή που είναι, κατά τους Αγίους Πατέρες, η μητέρα της πνευματικής ζωής και η αναπνοή της ψυχής, αν βέβαια πρώτα έχει κανείς ζήσει μέσα στο κλίμα της. Τη χρησιμοποίησε στην επίγεια πορεία Του ο Μονογενής Υιός και Λόγος του Θεού. Ο ίδιος μάς έδωσε και το πρότυπο της προσευχής, το "Πάτερ ημών". Τη δίδαξαν και τη χρησιμοποίησαν οι Άγιοι Απόστολοι, την έζησαν οι Προφήτες και οι Δίκαιοι της Παλαιάς Διαθήκης, οι Μάρτυρες και οι Άγιοι της Καινής. Όλοι, ως ένσαρκοι άγγελοι, αλλά και άνθρωποι «ομοιοπαθείς»2, με τη δική της παρουσία απέκτησαν ουράνια χαρίσματα, φθάνοντας δια της καθάρσεως, στο φωτισμό και στη θέωση.
Τι είναι η προσευχή;
Οι Πατέρες της Εκκλησίας επιστρατεύουν τις πιο εκφραστικές εικόνες για να φανερώσουν το μεγαλείο της αλλά και την ανάγκη του ανθρώπου να τη χρησιμοποιήσει στην επικοινωνία του με το Θεό. «Αγγέλων έργον»3 την χαρακτηρίζει ο Μέγας Βασίλειος. «Θείαν κλίμακα προς ουρανόν αναβαίνουσαν» και «Μέγα όπλον» την αποκαλεί ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. «Είναι μεγάλο όπλο η προσευχή αν γίνεται με τη διάθεση που αρμόζει...Είναι μεγάλη ασφάλεια, μεγάλος θησαυρός, μεγάλο λιμάνι, ιερός και απαραβίαστος τόπος»4. Όπλο ακαταμάχητο, που αποκρούει κάθε δύναμη του αντικειμένου εχθρού, που εξασφαλίζει τη συμμαχία του Θεού και την ειρήνη του ανθρώπου.
Τι είναι η προσευχή;
- Αληθινή ζωή. «Πάντα τον χρόνον ταις προσευχαίς και τη του Θεού λατρεία και μελέτη συζώμεν, τούτο υγιείαν και πλούτον, τούτο πέρας αγαθών είναι νομίζοντες, το προσεύχεσθαι τω Θεώ μετά καθαράς και αδιαφθόρου ψυχής»5.
- Φως της ψυχής. «Ώσπερ γαρ τω σώματι φως ήλιος, ούτω τη ψυχή η προσευχή»6.
- Κοινωνία και ένωση με το Θεό. «Κοινωνία γαρ εστί και ένωσις προς Θεόν»7.
- Θείος έρωτας. «Πόθος εστί προς Θεόν, αγάπη ανεκλάλητος, ουκ εξ ανθρώπων επιτελουμένη, αλλ’ εκ θείας ενεργουμένη χάριτος»8.
- Φως της ψυχής. «Ώσπερ γαρ τω σώματι φως ήλιος, ούτω τη ψυχή η προσευχή»6.
- Κοινωνία και ένωση με το Θεό. «Κοινωνία γαρ εστί και ένωσις προς Θεόν»7.
- Θείος έρωτας. «Πόθος εστί προς Θεόν, αγάπη ανεκλάλητος, ουκ εξ ανθρώπων επιτελουμένη, αλλ’ εκ θείας ενεργουμένη χάριτος»8.
Ο Άγιος Ιωάννης, ο συγγραφέας της «Κλίμακος», στο περίφημο κεφάλαιό του για το τεράστιο θέμα της προσευχής, την αποκαλεί «αμαρτημάτων ιλασμό, πειρασμών γέφυρα, θλίψεων μεσότοιχο, αρετών πηγή, προκοπή αόρατος, τροφή ψυχής, ελπίδος απόδειξις»9.
Καταφύγιο, τείχος και διάλογο, αλλά και φάρμακο είναι μερικά από τα προσωνύμια που της αποδίδει η χρυσή αηδόνα της Εκκλησίας.
- «Τίποτε δεν μπορεί να εξισωθεί με αυτό το καταφύγιο και ως προς την ευκολία και ως προς την ασφάλεια»10.
- «Είναι μεγάλο όπλο η προσευχή, μεγάλο στολίδι η ευχή και καταφύγιο και λιμάνι»11.
- «Η προσευχή είναι το τείχος των πιστών»12.
- «Είναι μεγάλο όπλο η προσευχή, μεγάλο στολίδι η ευχή και καταφύγιο και λιμάνι»11.
- «Η προσευχή είναι το τείχος των πιστών»12.
Τη προσευχή προσκαρτερούντες
Δεν αρκεί να υπάρχει απλά να γίνεται προσευχή, χρειάζεται συγχρόνως αυτή να φτάνει και στο στόχο, που είναι ο Ουρανός, και μάλιστα στο θρόνο της θείας Μεγαλωσύνης. Γιατί αν έχει τα χαρακτηριστικά, όπως αυτά μας τα αναφέρει ο Χριστός, τότε «υπερπηδά κτίσματα, τέμνει νοητώς τον αέρα, υπέρ τον αέρα πορεύεται...υπέρ τους αγγέλους γίνεται...και υπεράνω πάσης φύσεως γενητής γενομένη, προς αυτήν την απρόσιτον παραγίνεται Τριάδα»13.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτά;
Α. Η βαθιά πίστη που εκφράζεται σαν απόλυτη εμπιστοσύνη στην παντοδυναμία του Θεού. Την ώρα της προσευχής συνομιλούμε με το Θεό «εν πίστει, μηδέν διακρινόμενοι»14, αναθέτοντας σ' Αυτόν την πάσα ελπίδα μας και τη προσδοκία μας, χωρίς κλονισμούς και αμφιβολίες, ότι μας ακούει και θα ικανοποιήσει τα αιτήματα της καρδίας μας. Γι' αυτό και η απάντηση του Θεού πολλές φορές είναι χαρακτηριστική : «κατά την πίστιν υμών γενηθήτω υμίν»15.
Β. Η προσευχή θα πρέπει να διακρίνεται για την εκζήτηση της βασιλείας του Θεού. Και αυτή η βασιλεία δεν είναι τίποτα άλλο παρά η παρουσία του Θεού μέσα στο χώρο της καρδιάς μας. «Ζητείτε δε πρώτον την βασιλείαν του Θεού και την δικαιοσύνην αυτού, και ταύτα πάντα προστεθήσεται υμίν»16.
Γ. Η προσευχή θα πρέπει να συνοδεύεται με τη καταλλαγή και τη συμφιλίωση με τους αδελφούς μας. «Πρώτον διαλλάγηθι τω αδελφώ σου»17. Ο ίδιος ο Χριστός προσεύχεται πάνω στο ξύλο του Σταυρού για τους σταυρωτές Του : «Πάτερ, άφες αυτοίς· ου γαρ οίδασι τι ποιούσι»18. Ο Πρωτομάρτυς Στέφανος φώναζε για τους λιθοβολούντες αυτόν : «Κύριε, μη στήσης αυτοίς την αμαρτίαν ταύτην»19.
Στο ίδιο μήκος κύματος βρίσκονται και οι πιστοί στο βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων. Όταν τους απειλούν, εκείνοι προσεύχονται γι' αυτούς : «και τα νυν, Κύριε, έπιδε επί τας απειλάς αυτών»20. Παρατηρεί ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος «Πρόσεχε· δεν είπαν ‘σύντριψε αυτούς, κατανίκησε αυτούς’, αλλά τι; ‘Και δώσε στους δούλους σου τη δύναμη για να κηρύττουν το λόγο σου με όλο το θάρρος’. Έτσι διδασκόμαστε κι εμείς να προσευχόμαστε»21.
Δ. Η προσευχή συνδέεται στενότατα με την αρετή της αυτοκριτικής. Το «ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ», το «ήμαρτον» του ασώτου και το «μνήσθητί μου» του ληστού είναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα της πορείας μας προς τον Ουρανό. Η προσευχή είναι μια υπεύθυνη πορεία με πλήρη αυτοσυνειδησία της αδυναμίας μας. Είναι μια εκζήτηση του ελέους του Θεού. Γι' αυτό και οι θεοφόροι Πατέρες δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην μονολόγιστη ευχή, το «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με», που περικλείει έναν ωκεανό θεολογίας. Πρέπει να έχουμε πλήρη αυτοσυνειδησία την ώρα της προσευχής, ότι απευθυνόμαστε στον Κύριο και Δεσπότης της ζωής μας κι ότι θα πρέπει να γινόμαστε οι ζητιάνοι της αγάπης Του για τη σωτηρία μας. Έτσι η προσευχή γίνεται μια κραυγή αγωνίας προς το Θεό για την παρουσία της χάριτός Του στη ζωή μας και την απόκτηση της σωτηρίας μας.
Ε. Ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα της προσευχής είναι η προσοχή. Μας το τονίζει ιδιαίτερα η Εκκλησία μας στη Θεία Λειτουργία. «Πάσαν νυν βιοτικήν αποθώμεθα μέριμναν». Κι όπως σε έναν επίγειο άρχοντα δίνουμε όλη μας την προσοχή την ώρα που συνομιλούμε μαζί του, σκεφθείτε πόση προσοχή και προσήλωση χρειάζεται την ώρα της συνομιλίας μας με το Θεό. Γιατί αυτή η συνομιλία είναι απλούστατα έκφραση αγάπης.
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής θεολογεί για τη γνησιότητα της αγάπης : «Ο γνησίως τον Θεόν αγαπών, ούτος και απερισπάστως πάντως προσεύχεται»22. Και ο Γέροντας Αιμιλιανός Σιμωνοπετρίτης με την ασκητική του εμπειρία, επεξηγεί : «Ο άγιος Μάξιμος, επειδή θεωρεί την αγάπη συνάφεια, ένωση με τον Θεό, δεν μπορεί να εννοήση ότι υπάρχει αγάπη σε άνθρωπο ο οποίος δεν προσεύχεται απερισπάστως. Το εντελώς αναγκαίο συστατικό της πνευματικής ζωής είναι το απερίσπαστο του νου, διότι η ένωσις με τον Θεό γίνεται αρχικώς με τον νου. Όταν κάποιος λέγη, ‘έχω λογισμούς στην προσευχή μου, δεν μπορώ να συγκεντρωθώ, ή είμαι ψυχρός, δεν καταλαβαίνω τίποτε’, αυτό σημαίνει πως δεν αγαπά τον Θεό γνησίως και πως ουδέποτε τον αγάπησε»23.
Τη προσευχή προσκαρτερούντες
Τι σημαίνει προσκαρτερούντες; Προσκαρτερούντες σημαίνει να προσεύχεσαι θερμά και να μην αποκάμεις στην προσευχή, γιατί όταν κρούεις τη θύρα του ελέους, θα πρέπει να το κάνεις με υπομονή και επιμονή. Αυτό μας συνιστά ο Χριστός : «Αιτείτε, και δοθήσεται υμίν, ζητείτε, και ευρήσετε»24. Σαν παράδειγμα επίμονης προσευχής, ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος παρουσιάζει την μητέρα του Νόννα, η οποία πέθανε ενώ προσευχόταν. «Εδώ κάποτε καθώς προσευχόταν είπε ο Θεός από ψηλά στην Νόννα, ‘έλα’. Κι αυτή ελευθερώθηκε χαρούμενα από το σώμα»25.
Η προσευχή ήταν το ισόβιο και καθημερινό διακόνημα του Οσίου Παϊσίου του Αγιορείτου. Προσευχή όχι για τον εαυτό του, αλλά για όλο τον κόσμο, για τον κάθε άνθρωπο : «Μνήσθητι Κύριε τους δούλους Σου που υποφέρουν από μικρά ή μεγάλα νοσήματα. Μνήσθητι Κύριε τα παιδιά που προέρχονται από προβληματικές οικογένειες. Μνήσθητι Κύριε όλους τους φυλακισμένους, τους αναρχικούς τους ναρκωμανείς, τους φονείς, τους κακοποιούς, τους κλέφτες, φώτισον και βοήθησον αυτούς να διορθωθούν. Μνήσθητι Κύριε τους δούλους Σου που είναι σε καιρό πολέμου. Μνήσθητι Κύριε τους δούλους Σου που ζήτησαν τις προσευχές μας»26.
Αυτό το τεράστιο θέμα της προσευχής, για το οποίο θα πρέπει να γράψει κανείς εκατοντάδες σελίδες, ώστε να αποτυπώσει αυτές τις εμπειρίες των Αγίων της Εκκλησίας μας, του Οσίου Παϊσίου, του Οσίου Πορφυρίου, της ασκητρίας της Κλεισούρας Οσίας Σοφίας, του παπα-Εφραίμ του Κατουνακιώτη με την αδιάλειπτη προσευχή, του Ιωσήφ του Ησυχαστού, του παπα-Εφραίμ του Φιλοθεΐτου, και όλων των σύγχρονων γερόντων, θα το κλείσουμε με ένα απόσπασμα μίας επιστολής του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου στον Άγιο Ευσέβιο Επίσκοπο Σαμοσάτων :
«Αν με αξιώσης να μνημονεύης και εμένα στις ευπρόσδεκτες προσευχές σου, αυτό θα μου είναι εφόδιο όλης μου της ευλογίας από το Θεό και σε αυτή μου τη ζωή και στο μελλοντικό αιώνα. Το να ζητούμε δηλαδή ένας τόσο σπουδαίος άνδρας... να γίνη προστάτης μου με τις προσευχές του, είμαι βέβαιος ότι έχει τόση δύναμι, όσην θα έπαιρνα από κάποιον από τους αγίους μάρτυρες»27.
Τη προσευχή, λοιπόν αδελφοί μου, προσκαρτερούντες, διότι «αι ημέραι πονηραί εισί».
1. Ρωμ. 12,12
2. Ιακ. 5,17
3. Μεγάλου Βασιλείου, Ομιλία εις τον πρώτον Ψαλμόν, κεφ. 2, PG 29b,213A
4. Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία τριακοστή, κεφ. 5, ΕΠΕ 3,288 και Περί προσευχής, λόγος α΄, PG 50,775
5. Του ιδίου, Περί προσευχής, αυτόθι
6. Αυτόθι
7. Του ιδίου, Περί ευχής, PG 64,461
8. ο.π. 464
9. Αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου, «Κλίμαξ» Λόγος 28ος – Περί προσευχής, Έκδ. Ιεράς Μονής Παρακλήτου, Αττική 2014, σελ. 355
10. Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία εις τον Θ’ ψαλμόν, κεφ. 5, ΕΠΕ 5,466
11. Του ιδίου, Ομιλία ρηθεῖσα εις την μεγάλην εβδομάδα ..., κεφ. στ΄, PG, 55,526
12. Του ιδίου, Κατήχησις εβδόμη, κεφ. 25, ΕΠΕ 30,490
13. Του ιδίου, Περί ευχής, PG 64,461
14. Ιακ. 1,6
15. Ματθ. 9,29
16. Ματθ. 6,33
17. Ματθ. 5,24
18. Λουκ. 23,34
19. Πράξ. 7,60
20. Πράξ. 4,29
21. Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις τας πράξεις, Ομιλία ΙΑ’, κεφ. 1, ΕΠΕ 15,319
22. Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού, Περί αγάπης εκατοντάς δεύτερη, κεφ. α΄, PG 90,984
23. Αρχιμ. Αιμιλιανού Σιμωνοπετρίτου, «Περί αγάπης, ερμηνεία στον Άγιο Μάξιμο», Έκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 2015, σελ. 23
24. Ματθ. 7,7
25. Αγίου Γρηγορίου Θεολόγου, Επίγραμμα ΠΘ’, ΕΠΕ 11,232
26. Ιερομονάχου Ισαάκ, «Βίος Γέροντος Παϊσίου του Αγιορείτου», Άγιον Όρος 2004, σελ. 510-512
27. Αγίου Γρηγορίου Θεολόγου, «Επιστολή ΞΔ’, Ευσεβίω επισκόπω Σαμοσατέων», ΕΠΕ 7,124
2. Ιακ. 5,17
3. Μεγάλου Βασιλείου, Ομιλία εις τον πρώτον Ψαλμόν, κεφ. 2, PG 29b,213A
4. Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία τριακοστή, κεφ. 5, ΕΠΕ 3,288 και Περί προσευχής, λόγος α΄, PG 50,775
5. Του ιδίου, Περί προσευχής, αυτόθι
6. Αυτόθι
7. Του ιδίου, Περί ευχής, PG 64,461
8. ο.π. 464
9. Αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου, «Κλίμαξ» Λόγος 28ος – Περί προσευχής, Έκδ. Ιεράς Μονής Παρακλήτου, Αττική 2014, σελ. 355
10. Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία εις τον Θ’ ψαλμόν, κεφ. 5, ΕΠΕ 5,466
11. Του ιδίου, Ομιλία ρηθεῖσα εις την μεγάλην εβδομάδα ..., κεφ. στ΄, PG, 55,526
12. Του ιδίου, Κατήχησις εβδόμη, κεφ. 25, ΕΠΕ 30,490
13. Του ιδίου, Περί ευχής, PG 64,461
14. Ιακ. 1,6
15. Ματθ. 9,29
16. Ματθ. 6,33
17. Ματθ. 5,24
18. Λουκ. 23,34
19. Πράξ. 7,60
20. Πράξ. 4,29
21. Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις τας πράξεις, Ομιλία ΙΑ’, κεφ. 1, ΕΠΕ 15,319
22. Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού, Περί αγάπης εκατοντάς δεύτερη, κεφ. α΄, PG 90,984
23. Αρχιμ. Αιμιλιανού Σιμωνοπετρίτου, «Περί αγάπης, ερμηνεία στον Άγιο Μάξιμο», Έκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 2015, σελ. 23
24. Ματθ. 7,7
25. Αγίου Γρηγορίου Θεολόγου, Επίγραμμα ΠΘ’, ΕΠΕ 11,232
26. Ιερομονάχου Ισαάκ, «Βίος Γέροντος Παϊσίου του Αγιορείτου», Άγιον Όρος 2004, σελ. 510-512
27. Αγίου Γρηγορίου Θεολόγου, «Επιστολή ΞΔ’, Ευσεβίω επισκόπω Σαμοσατέων», ΕΠΕ 7,124
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου